Τετάρτη 10 Φεβρουαρίου 2010

ΕΝΑΣ ΤΡΕΛΟΥΤΣΙΚΟΣ ΜΗΝΑΣ

Φ Ε Β Ρ Ο Υ Α Ρ Ι Ο Σ 
Το όνομα του (κοινώς Φλεβάρης) προέρχεται από τη λατινική λέξη februare (=εξαγνίζω), που σημαίνει καθαρτήρια γιορτή, γιατί κατά την διάρκεια του γίνονταν στη Ρώμη γιορτές θρησκευτικού καθαρμού και εξαγνισμού. Επίσης λέγεται Φλιάρης, Κουτσουφλέβαρος ή Κουτσός, Κούντουρος ή Κούτσουρος (δηλ. με κομμένη την ουρά, Πόντος), Κουτσούκης ή Μικρός (Κύπρος) και Κλαδευτής. Από το 46 π.Χ. οπότε καθιερώθηκε το Ιουλιανό ημερολόγιο, οι ημέρες του μήνα αυτού, από 30 περιορίστηκαν σε 29, ενώ κατά την εποχή του Αυγούστου μειώθηκαν κατά μια ακόμη ημέρα, η οποία προστέθηκε στο μήνα Αύγουστο, για να τιμηθεί ο αυτοκράτορας. Για να συντονιστεί το ημερολόγιο των 365 ημερών προς το ηλιακό έτος, καθιερώθηκε η αύξηση των ημερών του Φεβρουαρίου κατά μια, κάθε 4 χρόνια. Τότε λέμε πως η χρονιά είναι δίσεκτη. Το δίσεκτο έτος, θεωρείται από το λαό μας κακότυχο, γι' αυτό δεν πρέπει να φυτεύουν αμπέλια οι γεωργοί ούτε να γίνονται γάμοι ούτε να χτίζονται σπίτια.
ΕΡΓΑΣΙΕΣ: Φυτεύουν πατάτες- Προετοιμάζουν τα χωράφια για να σπείρουν ανοιξιάτικα σιτηρά & ενισχύουν τα φθινοπωρινά, λιπαίνοντάς τα-Κλαδεύουν αμπέλια & δέντρα.-Καθαρισμός μαντριών-Συντήρηση κοπριάς σε λάκκους.-Σβάρνισμα χωραφιών.
ΕΘΙΜΑ-ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ:
ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΕΙΣ. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της αποκριάς.
ΜΠΟΥΛΕΣ & ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΙ (Νάουσα): Ένα έθιμο με βαθιές ρίζες, που στο πέρασμα της μακραίωνης ιστορίας του ενσωμάτωσε στοιχεία της τοπικής παράδοσης και των ηρωικών αγώνων-
ΓΕΡΟΙ & ΚΟΡΕΛΕΣ (Σκύρος). Τοπικός μύθος ο οποίος λέει: Ήταν κάποτε ένας γέρος με τη γριά του κι είχαν πολλά κατσίκια. Όμως μια νύχτα του χειμώνα έπεσε στο βουνό χιόνι κι άγρια παγωνιά κι όλα τα κατσίκια ψόφησαν. Στην απελπισία τους οι βοσκοί ζώστηκαν τα κουδούνια των νεκρών ζώων και ροβόλησαν τις δύσβατες πλαγιές του βουνού μέχρι τη Χώρα. Με το κτύπο των κουδουνιών έφεραν στους χωριανούς τους το μήνυμα της καταστροφής. Από τότε κρατούν το έθιμο.
«ΜΠΑΜΠΟΥΓΕΡΑ» (Δράμα): Στην Καλή Βρύση πρωταγωνιστούν τα "Μπαμπούγερα", άντρες μεταμφιεσμένοι ζωόμορφα, ζωσμένοι βαριά κουδούνια. Με το πέρας της τελετής του αγιασμού τα Μπαμπούγερα έχουν ήδη συγκεντρωθεί έξω από την εκκλησία και με την εντυπωσιακή και θορυβώδη παρουσία τους κυριαρχούν σ' όλο το χωριό την ημέρα των Θεοφανίων και τις δύο επόμενες (6-8 Ιανουαρίου).
ΚΑΛΟΓΕΡΟΣ (=Καλός γέρος). Θρακικό δρώμενο (στη Βιζύη) τη Δευτέρα της Tυρινής.
ΟΙ «ΦΑΝΟΙ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ». Ένα διονυσιακό έθιμο, που αναβιώνει την Αποκριά στην Κοζάνη είναι ο Φανός.
ΧΑΣΚΑΣ ή ΧΑΣΚΑΡΗΣ ή ΧΑΨΑΡΟΣ ή ΧΑΨΑΛΟΣ (Πανελλήνιο). Το πιο διασκεδαστικό έθιμο. Ένα παιχνίδι με αβγό καθαρισμένο, σπανιότερα ακαθάριστο.
ΑΛΕΥΡΟΜΟΥΤΖΟΥΡΩΜΑΤΑ (Γαλαξίδι). Στο Γαλαξίδι την Καθαρά Δευτέρα δεν παίζουν με σερπαντίνες και χαρτοπόλεμο, αλλά παίζουν "αλευροπόλεμο" με βασικό υλικό το αλεύρι.
ΜΠΟΥΡΑΝΙ (Τίρναβος). Διονυσιακό έθιμο. Μια αλάδωτη χορτόσουπα που ετοιμάζεται και μοιράζεται με τη συνοδεία άσεμνων τραγουδιών και τολμηρών χειρονομιών.
ΒΛΑΧΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ (Θήβα). Η Θήβα φημίζεται για την αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου, κάθε Καθαρή Δευτέρα. Είναι ένα έθιμο που φθάνει στις ημέρες μας από το 1830 περίπου, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι, δηλ. οι τσοπάνηδες από την Μακεδονία, την Ήπειρο, Θεσσαλία και Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε την άγονη γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα. Το έθιμο αφομοιώθηκε και διατηρήθηκε μόνο στην Θήβα, την πατρίδα του Διονύσου. Πιστεύεται ότι ο Βλάχικος γάμος είναι κατάλοιπο Διονυσιακής Παράδοσης, (Πομπή, Πυρρίχιος χορός, Βακχευόμενος Σάτυρος ) στους βλάχους της Πίνδου.
ΤΟΥ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ Ο ΓΑΜΟΣ (Μεθώνη). Ανάμνηση πραγματικού γάμου, που έγινε στην πόλη αυτή πριν από αιώνες..
Η ΜΟΝΟΗΜΕΡΗ ΚΛΩΣΤΗ (Βάρος Λήμνου). Γύρω στα 1916, μια ξαφνική αρρώστια έπληξε το Βάρος. Την αποκάλεσαν πανούκλα και θέριζε πραγματικά.«ΜΠΡΑΜΔΕΣ» ή «ΟΙ ΚΑΛΕΣ» (Σκόπελος). Οι πιο αριστοκρατικές μεταμφιέσεις του νησιού. Φορούν τοπικές ενδυμασίες (φουστανέλες, βράκες, τουαλέτες εποχής…) και πολλά εξαρτήματα. Γυρίζουν από γειτονιά σε γειτονιά και τραγουδούν το επικό τραγούδι της «Βλάχας».
ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ-ΓΙΟΡΤΕΣ-ΣΥΜΟΓΙΟΡΤΑ1)Ο Άγιος Τρύφων (1/2). Προστατεύει τα αμπέλια & τους αγρούς από τα τρωκτικά2) Η Παναγία η Υπαπαντή (2/2). Προστατεύει μυλωνάδες & αγρότες. Λένε στην ΑΙΤΩΛΙΑ: Ό,τι καιρό κάνει της Υπαπαντής, τέτοιο καιρό θα κάνει τις επόμενες 40 μέρες.3) Ο Άγιος Συμεών (3/2). Οι έγκυες την ημέρα αυτή δε δούλευαν για μη σημαδευτούν τα παιδιά στην κοιλιά τους.
ΙΩΑΝΝΙΝΑ Την Κυριακή της Αποκριάς στα Ιωάννινα κάθε γειτονιά και κάθε χωριό από το πρωί μαζεύουν ξύλα και τα πηγαίνουν στο κέντρο της πλατείας.
Την ίδια ώρα σε κάθε σπίτι οι γυναίκες φτιάχνουν διάφορους μεζέδες και πίτες για το βράδυ.
Από το μεσημέρι τα ξύλα είναι τοποθετημένα σε σχήμα ρόμβου για το άναμμα της φωτιάς.
Όταν αρχίζει να σουρουπώνει, οι πρώτοι μασκαράδες κάνουν την εμφάνισή τους πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι. Εκεί τους περιμένει το έθιμο του χάψαρου. Σ' αυτό το έθιμο προσπαθούν να πιάσουν με το στόμα ένα αυγό που είναι κρεμασμένο σε ένα σχοινί. Όποιος καταφέρει να πιάσει το αυγό, θα είναι από τους αρχηγούς στο γλέντι που θα ακολουθήσει.
Όλοι οι μασκαράδες και οι χωριανοί στη συνέχεια συγκεντρώνονται στην πλατεία όπου οι αρχηγοί ανάβουν τη χαλαούζια (μεγάλη φωτιά) και αρχίζει το γλέντι με τοπική ηπειρώτικη μουσική και εκλεκτούς μεζέδες. Το χορό σέρνει ο αρχηγός της χαλαούζιας.
Το κέφι και ο χορός κρατούν τον κόσμο ως το πρωί.
Το Γαϊτανάκι (γαϊτάνι)
Το Γαϊτανάκι αποτελεί ένα από τα ελάχιστα αποκριάτικα εθιμικά δρώμενα τοπικής προέλευσης που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.
Είναι κυρίως χορευτικό δρώμενο και τελείται την ίδια ημέρα (Καθαρή Δευτέρα) με τα υπόλοιπα δρώμενα που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας.
Χορεύεται από έξι ζευγάρια χορευτών, γύρω από ένα μεγάλο στύλο που τον στηρίζει ένα μέλος της ομάδας. Στην κορυφή του στύλου είναι πιασμένες αρκετές πολύχρωμες κορδέλες, που είναι μακριές.
Κάθε κορδέλα (γαϊτάνι) την κρατάει ένας χορευτής και τραγουδώντας κάποιο τραγούδι γυρνάει γύρω γύρω.
Ο ένας χορευτής περνάει τη μια φορά μέσα και την άλλη από έξω από τον άλλον και έτσι οι κορδέλες πλέκονται πολύχρωμες πάνω στο κοντάρι δημιουργώντας διάφορα χρωματιστά σχέδια.
Παραλλαγές Αυτό το έθιμο αναφέρεται και σε περιοχές όπως η Θεσσαλία , όπου την ομάδα πλαισίωναν και διάφορα άλλα εθιμικά πρόσωπα όπως ο Γκαραγκιόζης, το Γκαραγκιοζόπουλο, οι Κλέφτες κ.ά. με ανάλογη μεταμφίεση.
Το Γαϊτανάκι όμως συναντάται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως στην περιοχή της Ρόδου όπου χορεύεται με πιο απλουστευμένη χορευτική μορφή (Κριτινιά) ή ως σκωπτικός χορός, χωρίς τις χορευτικές περιπλοκές του θεσσαλικού δρωμένου
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ:
«Του Φλεβάρη είπαν να βρέξει και λησμόνησε να πάψει»
«Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει. Μα αν τύχει και θυμώσει, μες το χιόνι θα σε χώσει»
«Φλεβάρης, κουτσοφλέβαρος και του τσαπιού ο μήνας»
«Ο Φλεβάρης με νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό».

Δεν υπάρχουν σχόλια: