Φως στα "αόρατα παιδιά" της Σύρου

Έκθεση φωτογραφίας για την παιδική εργασία στη Σύρο του Μεσοπολέμου: Φως στα «αόρατα παιδιά» της Σύρου
ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ «ΟΛΙΒΕΡ ΤΟΥΙΣΤ» ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ Η ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΣΥΡΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

«Άρχισα να δουλεύω 12 ετών. Ο μεγαλύτερος αδελφός μου πήγε φαντάρος κι άρχισα να του στέλνω χρήματα. Δούλεψα για πρώτη φορά σε ένα υφαντουργείο. Εκεί δεν μου φέρονταν τόσο καλά, μου έδιναν πάρα πολύ λίγα χρήματα και όταν έρχονταν να ελέγξουν με έκρυβαν, όχι μόνο εμένα, αλλά και άλλα κορίτσια σε τόσο μικρή ηλικία». Είναι η μαρτυρία μιας ηλικιωμένης Συριανής και την αφηγείται σε μια σημερινή μαθήτρια της τελευταίας τάξης του δημοτικού σχολείου. Τα παιδιά από τάξεις δύο δημοτικών σχολείων της Σύρου συγκέντρωσαν αρκετές παρόμοιες μαρτυρίες. Όλες αναφέρονται στην εποχή που οι σημερινοί ηλικιωμένοι ήταν παιδιά. Τα «αόρατα παιδιά». «Πήραν αυτό το όνομα είτε επειδή δούλευαν σε μέρη όπου η παιδική ηλικία ήταν παράνομη, είτε επειδή οι οικογένειές τους ήταν τόσο φτωχές και δεν υπήρχαν χρήματα για περιττά έξοδα, όπως ένα φωτογραφικό ενθύμιο. Τα παιδιά αυτά ήταν αθέατα από τον φωτογραφικό φακό». Εξηγεί στα «ΝΕΑ» η διευθύντρια του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης Μυρσίνη Ζορμπά, με αφορμή την έκθεση φωτογραφίας που φιλοξενεί το Μουσείο για τα ανήλικα παιδιά που εργάζονταν σε διάφορες δουλειές στην πόλη, στα παιδιά του βρεφοκομείου, του ορφανοτροφείου και των συσσιτίων. Τα λόγια των ηλικιωμένων επαληθεύουν και τα δημοσιεύματα από το 1910 και 1911 των συριανών εφημερίδων «Πατρίς» και «Παλιγγενεσία» που συμπληρώνουν την έκθεση «Τα αόρατα παιδιά». «Πρόκειται για ένα πρόγραμμα εκδηλώσεων που στηρίζεται σε μια σύγχρονη αντίληψη πολιτισμικής ανάλυσης και παρέμβασης στις αντιλήψεις, την ιστορική μνήμη, τα βιώματα και την καθημερινή ζωή. Δεν είναι απλώς μνήμες νοσταλγίας αλλά συνειδητοποίησης, έκφρασης σεβασμού στην αξιοπρέπεια των λαϊκών ανθρώπων» λέει η Μυρσίνη Ζορμπά. Η Ερμούπολη, πρωτεύουσα της Σύρου, είχε διαμορφώσει αστική τάξη ήδη από το 1830 χάριν της οικονομικής κι εμπορικής άνθησης του νησιού. Η ακμή της Ερμούπολης στις αρχές του 20ού αιώνα συνδέθηκε με την ανάπτυξη της βαμβακοβιομηχανίας. Ενώ το κύμα των προσφύγων από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 προσέφερε στο νησί μεγάλη εργατική δύναμη. Στο νησί άνθιζε το εμπόριο του μεταξιού, των δερμάτων, των σιδηρικών. Στα ανάλογα εργοστάσια, βυρσοδεψεία, ζαχαροπλαστεία, ραφεία, ξυλουργεία, παιδιά από το ορφανοτροφείο ή από πολύ φτωχές οικογένειες δούλευαν από επτά ετών. Τα μικρότερα πουλούσαν κουλούριαστον δρόμο, ήταν παραγιοί στα μανάβικα της πόλης, σερβιτόροι μέρα- νύχτα σε ταβέρνες, μοδίστρες, υπηρέτριες στα αρχοντικά και τα σπίτια των αστών της πρωτεύουσας. Η Κατοχή, ο λιμός του 1941 και οι βομβαρδισμοί οδήγησαν την Ερμούπολη στην μεταπολεμική παρακμή και στη μεγάλη φτώχεια τις πολυμελείς οικογένειες της αγροτικής και εργατικής τάξης. «Δούλευα σε μικρή ηλικία. Ήμουν υπηρέτρια 11 χρόνια, από το 1943-1954. Σε αυτή τη δουλειά ντάντευα τα παιδιά των αφεντικών μου και καθάριζα όλο το σπίτι. Τα αφεντικά μου δε μου φέρονταν πολύ καλά», διηγείται η Καρμελίνα Ξανθάκη στην εγγονή της, μαθήτρια της ΣΤ΄ τάξης. Την ατμόσφαιρα που θυμίζει σελίδες από τον Συριανό «Όλιβερ Τουίστ» συμπληρώνει μία συνομήλική της: «Ήμουν γύρω στα 15. Έκανα τη δουλειά της μαγείρισσας. Αναγκάστηκα να δουλέψω σε μικρή ηλικία γιατί εκείνα τα χρόνια ήταν δύσκολα και με αυτόν τον τρόπο μπορούσα να βοηθήσω την οικογένειά μου». Τα «αόρατα παιδιά» εμφανίζονται να εργάζονται σε διάφορες δουλειές της πόλης, μαρτυρώντας τις συνθήκες ζωής τους. Γύρω τους παρουσιάζονται τα ανέμελα παιδιά που μέσα από οικογενειακές φωτογραφίες, παρελάσεις, κατασκηνώσεις και σχολικές εορτές δείχνουν πώς ζούσαν τα παιδιά των ευκατάστατων οικογενειών στη Σύρο. «Η διάκριση είναι φανερή και η έκθεση δηλώνει την πεποίθησή μας για την πλήρη κατάργηση της παιδικής εργασίας και την ενίσχυση της δυνατότητας όλων των παιδιών να φοιτούν στο σχολείο», προσθέτει η διευθύντρια του Βιομηχανικού Μουσείου.
Οι μαρτυρίες για την παιδική εργασία στη Σύρο είναι πολλές και αποτελούν μέρος του αρχείου προφορικής ιστορίας του Βιομηχανικού Μουσείου. Οι μαθητές από το 1ο Δημοτικό Σχολείο Ερμούπολης και το Δημοτικό Σχολείο Άνω Σύρου εμπλούτισαν το αρχείο με τις συνεντεύξεις που πήραν από ηλικιωμένους συγγενείς τους, αφού εκείνα τα χρόνια εργασία και σχολείο ήταν έννοιες αντίθετες. «Σας λέω, από μία ολόκληρη περιοχή, γύρω στις δύο χιλιάδες κόσμος που ήτανε κει δα πέρα, και το γυμνάσιο το τελείωσε ένας!», αφηγείται ο Μιχάλης Πελεκάνος, ένας από τους παλιούς ξυλουργούς της Ερμούπολης. Ενώ ο Κώστας Βαρβέρης στη συγκινητική του μαρτυρία μεταφέρει το κλίμα της εποχής που επέβαλλε τον διαχωρισμό των τάξεων, με αποκορύφωμα την απαγόρευση της κυκλοφορίας των φτωχών και των εργατών στους χώρους της μεγάλης πλατείας Μιαούλη μπροστά στο Δημαρχείο της Ερμούπολης. «Την εποχή εκείνη που ήμασταν σε άθλια κατάσταση και κακοντυμένοι, γιατί ήμασταν φτωχαδάκια, είχαμε από την άρχουσα τάξη χαρακτηριστεί "τα χαμόκλαδα της κοινωνίας". Και στην πλατεία όταν σεργιανούσαμε από την απάνω μεριά που ήταν το "Πάνθεον" της ελίτ, η "Λέσχη Ελλάς", το Δημαρχείο, από αυτήν την πλευρά, έκαναν βόλτες μόνον οι ευκατάστατοι κύριοι. Εμείς όλοι οι άλλοι, που ήμασταν και ξυπόλητοι οι πιο πολλοί, έπρεπε να ΄μαστε από την κάτω μεριά. Και υπήρχε και μία αστυνόμευση να μην πηγαίνουμε από την πάνω μεριά. Αυτό είναι πολύ χαρακτηριστικό, ότι δηλαδή υπήρχε μία διαχωριστική γραμμή μέσα στην ίδια την πόλη».
Η έκθεση «Τα αόρατα παιδιά» εγκαινιάζεται στις 4 Μαΐου στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης, κτίριο Κατσιμαντή, Γεωργίου Παπανδρέου 11, έως τις 30 Σεπτεμβρίου.

Έφη Φαλίδα. Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ