Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΤΟΥΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΥΣΗ
Νωρίς το πρωί οι δρόμοι στο Μπασμανέ, τη γειτονιά στην καρδιά της Σμύρνης πίσω από το περίφημο παζάρι της πόλης, είναι άδειοι. Στενοσόκακα γεμάτα μικρομάγαζα, μανάβικα και εστιατόρια περικυκλώνουν την κεντρική πλατεία και το τζαμί της περιοχής. Στα γύρω, στενά χαμόσπιτα και αμέτρητα πιτσιρίκια που παίζουν κάτω από το λιοπύρι -στερεότυπες εικόνες φτώχειας.
Με δυσκολία θα αντιληφθεί κανείς ότι σ' αυτήν εδώ τη γειτονιά βρίσκουν καταφύγιο πρόσφυγες και μετανάστες που φτάνουν στα τουρκικά παράλια ελπίζοντας να βρουν πέρασμα μέσω του Αιγαίου προς την Ευρώπη. Αυτό που μάλλον καθιστά το Μπασμανέ κομβικό σταθμό στο ταξίδι προς τη Δύση είναι η φυσιογνωμία και η ιστορία του. «Για τρεις δεκαετίες και περισσότερο το Μπασμανέ φιλοξενούσε εποχικούς εργάτες» εξιστορεί ο Τανέρ Κίλιτς, πρόεδρος της Ενωσης Αλληλεγγύης για τους Πρόσφυγες «Multeci-Der». «Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 εγκαταστάθηκαν εδώ χιλιάδες εκτοπισμένοι Κούρδοι από την Ανατολή. Σήμερα είναι ιδιοκτήτες των περισσότερων μικροεπιχειρήσεων». Είναι επίσης αυτοί που οργανώνουν σε μεγάλο βαθμό τα δίκτυα που μεταφέρουν την άτυπη μετανάστευση προς τα σημεία-περάσματα στο Αιγαίο· λεπτομέρεια που σε μεγάλο βαθμό επηρεάζει και τις πολιτικές του τουρκικού κράτους όσον αφορά τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών και την καταστολή των οργανωμένων δικτύων διακίνησης.
Με το πέρασμα της ώρας οι δρόμοι στο Μπασμανέ ζωντανεύουν. Οι ντόπιοι ανοίγουν τα καταστήματά τους, τα κεντρικά καφενεία σερβίρουν πρωινούς καφέδες και τσάι, Αφρικανοί και Αραβες πρόσφυγες ή μετανάστες αρχίζουν να μπαινοβγαίνουν στα μικρά ξενοδοχεία, τρώνε ένα πιάτο φαΐ, αγοράζουν κάποια λίγα αναγκαία πράγματα, κάποιοι από αυτούς στήνουν πηγαδάκια με ντόπιους που φαίνεται να γνωρίζουν καλά την πιάτσα.
Οσο περισσότερο παρατηρεί κανείς τόσο η εικόνα που σχηματίζει είναι αυτή ενός μικρόκοσμου που έχει συντονίσει την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα γύρω από το φαινόμενο της μετανάστευσης. «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι στο Μπασμανέ λειτουργεί ένα άτυπο δίκτυο υπηρεσιών που διεκπεραιώνει όσες ανάγκες έχουν οι πρόσφυγες και μετανάστες που περνούν από τη Σμύρνη.
Ζουν υπό άθλιες συνθήκες στα ξενοδοχεία της περιοχής για πέντε λίρες τη βραδιά (δυόμισι ευρώ) ή νοικιάζουν πολλοί μαζί κάποιο παλιό σπίτι για πενήντα ή εκατό ευρώ» εξηγεί ο Ορτσούν Ουλουσόι, δικηγόρος και μέλος της ΜΚΟ «Ατζέντα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα», που παρέχει νομική υποστήριξη σε πρόσφυγες. «Οι Αραβες αντιμετωπίζονται λίγο καλύτερα, οι Αφρικανοί χειρότερα. Δεν θα έλεγα ότι οι ντόπιοι είναι ενθουσιασμένοι με αυτή την κατάσταση, όσο όμως οι μετανάστες συνεχίζουν να φεύγουν προς τη Δύση δεν νομίζω ότι θα αντιδράσουν στην παρουσία τους. Εάν κάποια στιγμή γίνουν υπεράριθμοι πιθανότατα, να αλλάξει και η στάση τους».
Η ηρεμία που επικρατεί στη γειτονιά δεν προϊδεάζει για το ρίσκο που προϋποθέτει η αναμονή και το πέρασμα προς τα ελληνικά νησιά. Σε αντίθεση με την πεποίθηση για την ανύπαρκτη αστυνόμευση από πλευράς τουρκικών αρχών που επικρατεί στην άλλη πλευρά του Αιγαίου, η τουρκική χωροφυλακή, χωρίς να ακολουθεί τακτική «μηδενικής ανοχής», συλλαμβάνει τακτικά ανθρώπους που επιχειρούν να φτάσουν από τη Σμύρνη σε κομβικά σημεία-περάσματα με ή χωρίς τη βοήθεια των δουλεμπόρων. «Συχνά μας τηλεφωνούν μέσα από τα κρατητήρια συλληφθέντες που καταφέρνουν να κρύψουν τα τηλέφωνά τους» λέει ο Ουλουσόι. «Οι συνθήκες που βιώνουν είναι απελπιστικές. Κλειδώνονται σε ακατάλληλα δωμάτια μέχρι να εκκενωθούν θέσεις στα κέντρα κράτησης. Κρατούνται από ανθρώπους της χωροφυλακής (σώμα του υπουργείου Εσωτερικών, υπεύθυνο για την αστυνόμευση των οδικών δικτύων και περιοχών εκτός μεγάλων αστικών κέντρων), που είναι άσχετοι όσον αφορά θέματα ασύλου και μετανάστευσης και ιδιαίτερα σκληροί στη μεταχείριση των κρατουμένων».
Παρ' ότι στην περιοχή εξελίσσεται μια ιδιόμορφη μεταναστευτική κρίση, το θέμα δεν φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα την τουρκική κοινή γνώμη. Κουβεντιάζοντας κανείς με τη Σαβιντάν Σαϊκάν, υποψήφια διδάκτορα του Πανεπιστημίου του Εσεξ για τα ανθρώπινα δικαιώματα που κάνει την έρευνά της στη Σμύρνη, αντιλαμβάνεται ότι η ελληνοτουρκική διελκυστίνδα γύρω από το θέμα της μετανάστευσης εξελίσσεται με διαφορά φάσης στις δύο χώρες. «Τα μέσα ανέφεραν εκτενώς της επίσκεψη Μπαρό και τα σχόλιά του περί προβληματικής στάσης της Τουρκίας όσον αφορά την αστυνόμευση των μεταναστευτικών ροών προς την Ελλάδα, αλλά αυτή ήταν μια από της σπάνιες φορές που το θέμα βρίσκει χώρο στα εθνικά ΜΜΕ. Το θέμα είναι εκτός ατζέντας εδώ· δημοσιογράφοι και πολιτικοί ασχολούνται μόνο εάν προκύψει κανένα ναυάγιο με αρκετά θύματα. Είναι τέτοια τα εσωτερικά ζητήματα, ιδιαίτερα αυτά που αφορούν την πολιτική ζωή της χώρας αυτόν τον καιρό (αντιπαράθεση κυβέρνησης με το κεμαλικό κατεστημένο, η Εργκενεκόν), που καθιστούν τη μετανάστευση δευτερεύον ζήτημα. Οταν αυτό αναδύεται στην επικαιρότητα είναι επειδή συνδέεται με την ευρωπαϊκή ενταξιακή πορεία της χώρας».
Ωστόσο, τα αυστηρά μηνύματα της Ελλάδας προς την Τουρκία για αλλαγή στάσης και ενεργοποίηση του πρωτοκόλλου επανεισδοχής, που έχει υπογραφεί από τις δύο χώρες το 2001, αλλά και η πίεση της ελληνικής κυβέρνησης για περισσότερη υποστήριξη από την Ευρώπη, της οποίας η επιμονή στην πάση θυσία αποτροπή των μεταναστευτικών ροών προς το εσωτερικό, που τείνει να μετατρέψει τις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου σε αποθήκες ανθρώπων, δεν περνούν εντελώς απαρατήρητες στην Τουρκία. Παρ' ότι οι Τούρκοι αξιωματούχοι φροντίζουν να αποκρούουν τις κατηγορίες που εκτοξεύει η Αθήνα για ολιγωρία ή και μεθοδευμένη αδράνεια στο Αιγαίο, η Αγκυρα περιμένει ότι θα πιεστεί τους ερχόμενους μήνες και ήδη προβλέπει τη δημιουργία υποδομών που θα της επιτρέψουν να διαχειριστεί το θέμα.
Στον σχεδόν τέλεια ζωγραφισμένο με το χέρι χάρτη της Τουρκίας που σχεδιάζει ο Τανέρ Ζορμπά, καθηγητής αγγλικών στο Πανεπιστήμιο της Αγκυρας και εθελοντής της Διεθνούς Αμνηστίας, μαρκάρει επτά πόλεις όπου προετοιμάζονται νέα κέντρα «φιλοξενίας», χωρητικότητας επτακοσίων πενήντα θέσεων έκαστο. Εξι επιπλέον κέντρα κράτησης βρίσκονται υπό προγραμματισμό, σύμφωνα με τον Ζορμπά. Από το Κιρκαρέλη και τη Σμύρνη κοντά στα τουρκοβουλγαρικά και ελληνοτουρκικά σύνορα μέχρι το Ερζερούμ στα βάθη της Ανατολίας τα νέα κέντρα θα διαπερνούν όλη την επικράτεια. Εύκολα μπορεί να τα κοιτάξει κάποιος και ως σταθμούς ενός αντίστροφου ταξιδιού από τη Δύση μέχρι την Ανατολή. Ταξίδι που πιθανότατα χιλιάδες εξορισμένοι από το ευρωπαϊκό όνειρο θα ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες ή και χρόνια.
Σαφής ένδειξη ότι εφόσον οι πολιτικές ενσωμάτωσης σταδιακά εγκαταλείπονται από την Ευρώπη και το επερχόμενο κλείσιμο των νοτιοανατολικών συνόρων της θα αυξήσει τον αριθμό αυτών που αποτυγχάνουν στο ταξίδι προς τη Δύση, η Τουρκία δεν μπορεί παρά να συνδεθεί με τον ευρωπαϊκό μηχανισμό απόρριψης των υπεράριθμων μεταναστών που θα φτάνουν στις παρυφές της Ευρώπης. Διαφορετικά, θα είναι αυτή που θα πρέπει να απαντήσει στα προβλήματα που δημιουργεί η υπερσυσσώρευση εξαθλιωμένων ανθρώπων· αποστολή στην οποία ακόμη και η πολύ πιο ικανή, πολιτικά και οικονομικά, Ευρωπαϊκή Ενωση σήμερα μοιάζει να αποτυγχάνει. *
Με δυσκολία θα αντιληφθεί κανείς ότι σ' αυτήν εδώ τη γειτονιά βρίσκουν καταφύγιο πρόσφυγες και μετανάστες που φτάνουν στα τουρκικά παράλια ελπίζοντας να βρουν πέρασμα μέσω του Αιγαίου προς την Ευρώπη. Αυτό που μάλλον καθιστά το Μπασμανέ κομβικό σταθμό στο ταξίδι προς τη Δύση είναι η φυσιογνωμία και η ιστορία του. «Για τρεις δεκαετίες και περισσότερο το Μπασμανέ φιλοξενούσε εποχικούς εργάτες» εξιστορεί ο Τανέρ Κίλιτς, πρόεδρος της Ενωσης Αλληλεγγύης για τους Πρόσφυγες «Multeci-Der». «Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 εγκαταστάθηκαν εδώ χιλιάδες εκτοπισμένοι Κούρδοι από την Ανατολή. Σήμερα είναι ιδιοκτήτες των περισσότερων μικροεπιχειρήσεων». Είναι επίσης αυτοί που οργανώνουν σε μεγάλο βαθμό τα δίκτυα που μεταφέρουν την άτυπη μετανάστευση προς τα σημεία-περάσματα στο Αιγαίο· λεπτομέρεια που σε μεγάλο βαθμό επηρεάζει και τις πολιτικές του τουρκικού κράτους όσον αφορά τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών και την καταστολή των οργανωμένων δικτύων διακίνησης.
Με το πέρασμα της ώρας οι δρόμοι στο Μπασμανέ ζωντανεύουν. Οι ντόπιοι ανοίγουν τα καταστήματά τους, τα κεντρικά καφενεία σερβίρουν πρωινούς καφέδες και τσάι, Αφρικανοί και Αραβες πρόσφυγες ή μετανάστες αρχίζουν να μπαινοβγαίνουν στα μικρά ξενοδοχεία, τρώνε ένα πιάτο φαΐ, αγοράζουν κάποια λίγα αναγκαία πράγματα, κάποιοι από αυτούς στήνουν πηγαδάκια με ντόπιους που φαίνεται να γνωρίζουν καλά την πιάτσα.
Οσο περισσότερο παρατηρεί κανείς τόσο η εικόνα που σχηματίζει είναι αυτή ενός μικρόκοσμου που έχει συντονίσει την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα γύρω από το φαινόμενο της μετανάστευσης. «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι στο Μπασμανέ λειτουργεί ένα άτυπο δίκτυο υπηρεσιών που διεκπεραιώνει όσες ανάγκες έχουν οι πρόσφυγες και μετανάστες που περνούν από τη Σμύρνη.
Ζουν υπό άθλιες συνθήκες στα ξενοδοχεία της περιοχής για πέντε λίρες τη βραδιά (δυόμισι ευρώ) ή νοικιάζουν πολλοί μαζί κάποιο παλιό σπίτι για πενήντα ή εκατό ευρώ» εξηγεί ο Ορτσούν Ουλουσόι, δικηγόρος και μέλος της ΜΚΟ «Ατζέντα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα», που παρέχει νομική υποστήριξη σε πρόσφυγες. «Οι Αραβες αντιμετωπίζονται λίγο καλύτερα, οι Αφρικανοί χειρότερα. Δεν θα έλεγα ότι οι ντόπιοι είναι ενθουσιασμένοι με αυτή την κατάσταση, όσο όμως οι μετανάστες συνεχίζουν να φεύγουν προς τη Δύση δεν νομίζω ότι θα αντιδράσουν στην παρουσία τους. Εάν κάποια στιγμή γίνουν υπεράριθμοι πιθανότατα, να αλλάξει και η στάση τους».
Η ηρεμία που επικρατεί στη γειτονιά δεν προϊδεάζει για το ρίσκο που προϋποθέτει η αναμονή και το πέρασμα προς τα ελληνικά νησιά. Σε αντίθεση με την πεποίθηση για την ανύπαρκτη αστυνόμευση από πλευράς τουρκικών αρχών που επικρατεί στην άλλη πλευρά του Αιγαίου, η τουρκική χωροφυλακή, χωρίς να ακολουθεί τακτική «μηδενικής ανοχής», συλλαμβάνει τακτικά ανθρώπους που επιχειρούν να φτάσουν από τη Σμύρνη σε κομβικά σημεία-περάσματα με ή χωρίς τη βοήθεια των δουλεμπόρων. «Συχνά μας τηλεφωνούν μέσα από τα κρατητήρια συλληφθέντες που καταφέρνουν να κρύψουν τα τηλέφωνά τους» λέει ο Ουλουσόι. «Οι συνθήκες που βιώνουν είναι απελπιστικές. Κλειδώνονται σε ακατάλληλα δωμάτια μέχρι να εκκενωθούν θέσεις στα κέντρα κράτησης. Κρατούνται από ανθρώπους της χωροφυλακής (σώμα του υπουργείου Εσωτερικών, υπεύθυνο για την αστυνόμευση των οδικών δικτύων και περιοχών εκτός μεγάλων αστικών κέντρων), που είναι άσχετοι όσον αφορά θέματα ασύλου και μετανάστευσης και ιδιαίτερα σκληροί στη μεταχείριση των κρατουμένων».
Παρ' ότι στην περιοχή εξελίσσεται μια ιδιόμορφη μεταναστευτική κρίση, το θέμα δεν φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα την τουρκική κοινή γνώμη. Κουβεντιάζοντας κανείς με τη Σαβιντάν Σαϊκάν, υποψήφια διδάκτορα του Πανεπιστημίου του Εσεξ για τα ανθρώπινα δικαιώματα που κάνει την έρευνά της στη Σμύρνη, αντιλαμβάνεται ότι η ελληνοτουρκική διελκυστίνδα γύρω από το θέμα της μετανάστευσης εξελίσσεται με διαφορά φάσης στις δύο χώρες. «Τα μέσα ανέφεραν εκτενώς της επίσκεψη Μπαρό και τα σχόλιά του περί προβληματικής στάσης της Τουρκίας όσον αφορά την αστυνόμευση των μεταναστευτικών ροών προς την Ελλάδα, αλλά αυτή ήταν μια από της σπάνιες φορές που το θέμα βρίσκει χώρο στα εθνικά ΜΜΕ. Το θέμα είναι εκτός ατζέντας εδώ· δημοσιογράφοι και πολιτικοί ασχολούνται μόνο εάν προκύψει κανένα ναυάγιο με αρκετά θύματα. Είναι τέτοια τα εσωτερικά ζητήματα, ιδιαίτερα αυτά που αφορούν την πολιτική ζωή της χώρας αυτόν τον καιρό (αντιπαράθεση κυβέρνησης με το κεμαλικό κατεστημένο, η Εργκενεκόν), που καθιστούν τη μετανάστευση δευτερεύον ζήτημα. Οταν αυτό αναδύεται στην επικαιρότητα είναι επειδή συνδέεται με την ευρωπαϊκή ενταξιακή πορεία της χώρας».
Ωστόσο, τα αυστηρά μηνύματα της Ελλάδας προς την Τουρκία για αλλαγή στάσης και ενεργοποίηση του πρωτοκόλλου επανεισδοχής, που έχει υπογραφεί από τις δύο χώρες το 2001, αλλά και η πίεση της ελληνικής κυβέρνησης για περισσότερη υποστήριξη από την Ευρώπη, της οποίας η επιμονή στην πάση θυσία αποτροπή των μεταναστευτικών ροών προς το εσωτερικό, που τείνει να μετατρέψει τις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου σε αποθήκες ανθρώπων, δεν περνούν εντελώς απαρατήρητες στην Τουρκία. Παρ' ότι οι Τούρκοι αξιωματούχοι φροντίζουν να αποκρούουν τις κατηγορίες που εκτοξεύει η Αθήνα για ολιγωρία ή και μεθοδευμένη αδράνεια στο Αιγαίο, η Αγκυρα περιμένει ότι θα πιεστεί τους ερχόμενους μήνες και ήδη προβλέπει τη δημιουργία υποδομών που θα της επιτρέψουν να διαχειριστεί το θέμα.
Στον σχεδόν τέλεια ζωγραφισμένο με το χέρι χάρτη της Τουρκίας που σχεδιάζει ο Τανέρ Ζορμπά, καθηγητής αγγλικών στο Πανεπιστήμιο της Αγκυρας και εθελοντής της Διεθνούς Αμνηστίας, μαρκάρει επτά πόλεις όπου προετοιμάζονται νέα κέντρα «φιλοξενίας», χωρητικότητας επτακοσίων πενήντα θέσεων έκαστο. Εξι επιπλέον κέντρα κράτησης βρίσκονται υπό προγραμματισμό, σύμφωνα με τον Ζορμπά. Από το Κιρκαρέλη και τη Σμύρνη κοντά στα τουρκοβουλγαρικά και ελληνοτουρκικά σύνορα μέχρι το Ερζερούμ στα βάθη της Ανατολίας τα νέα κέντρα θα διαπερνούν όλη την επικράτεια. Εύκολα μπορεί να τα κοιτάξει κάποιος και ως σταθμούς ενός αντίστροφου ταξιδιού από τη Δύση μέχρι την Ανατολή. Ταξίδι που πιθανότατα χιλιάδες εξορισμένοι από το ευρωπαϊκό όνειρο θα ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες ή και χρόνια.
Σαφής ένδειξη ότι εφόσον οι πολιτικές ενσωμάτωσης σταδιακά εγκαταλείπονται από την Ευρώπη και το επερχόμενο κλείσιμο των νοτιοανατολικών συνόρων της θα αυξήσει τον αριθμό αυτών που αποτυγχάνουν στο ταξίδι προς τη Δύση, η Τουρκία δεν μπορεί παρά να συνδεθεί με τον ευρωπαϊκό μηχανισμό απόρριψης των υπεράριθμων μεταναστών που θα φτάνουν στις παρυφές της Ευρώπης. Διαφορετικά, θα είναι αυτή που θα πρέπει να απαντήσει στα προβλήματα που δημιουργεί η υπερσυσσώρευση εξαθλιωμένων ανθρώπων· αποστολή στην οποία ακόμη και η πολύ πιο ικανή, πολιτικά και οικονομικά, Ευρωπαϊκή Ενωση σήμερα μοιάζει να αποτυγχάνει. *
Πηγή: Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου